TWEE OPA’S, TWEE VERSCHILLENDE VERHALEN OVER DE TWEEDE WERELDOORLOG

Win Djoyoadhiningrat vertelt gepassioneerd over de rassenwaan van de nazi’s

INLEIDING

Vorige week waren de beide opa’s van onze kleindochter Yuna voor een spreekbeurt in haar groep acht van de basisschool. Deze basisschool hoort bij de opleiding van de Nationale Ballet Academie in Amsterdam. Na de reguliere lessen krijgen deze kinderen iedere dag twee uur balletles. Mijn ‘besan’ (=schoonvader van onze dochter) Win Djoyoadhiningrat en ik waren uitgenodigd  om in de klas van Yuna iets over de Tweede Wereldoorlog te vertellen. Beiden zijn wij in de Tweede Wereldoorlog geboren, maar in twee verschillende werelddelen.
Win Djoyoadhiningrat heeft als Indonesische jongen de oorlog hier in Nederland meegemaakt en ik als Hollandse jongen en geboren in een jappenkamp in Atjeh/Aceh op Noord-Sumatra in het toenmalige Nederlands Indië.

Ontstaan nationaal bewustzijn en drang naar onafhankelijkheid

Wegens de uitzonderlijke geschiedenissen van beide opa’s kregen wij bijna 2,5 uur de tijd (met een pauze van 20 minuten) om ons verhaal te doen. Eerst vertelde Win hoe zijn vader vanuit Java in 1925 in Leiden rechten ging studeren en daar direct lid werd van de Indonesische Studenten Vereniging ‘Perhimpunan Indonesia’. Deze P.I. sprak zich openlijk uit voor onafhankelijkheid van Nederlands-Indië en was tegen het kolonialisme. Daarom werd zijn vader in 1927 als toenmalig bestuurslid samen met Mohammed Hatta, die aan de Nederlandse Economische Hogeschool (NEH) in Rotterdam studeerde, tegelijk met nog twee andere bestuursleden opgepakt. Hiermee werd het voltallige bestuur van de Perhimpunan Indonesia gevangen gezet. Dankzij het uitstekende (en gratis!)  pleidooi van mr. J.E.W. Duys en mr. Tj. Mobach kwamen zij na een steunbeweging vanuit de SDAP in 1928 weer vrij.
Drs. M. Hatta is later in diverse kabinetten van de Republik Indonesia vicepresident geworden met Ir. Sukarno als president.

Focus Indonesische studenten in Nederland veranderde

Na de bezetting van Nederland door Nazi-Duitsland sloten de Indonesische studenten zich en bloc aan bij het ondergrondse Nederlandse verzet tegen de nazi’s. Zo heeft de opa van onze schoonzoon o.a. nog Joodse kinderen samen met zijn eigen zoon (want allemaal uiterlijk iets getint) per trein gesmokkeld naar Calais om daar met andere verzetsmensen per boot naar Engeland te laten ontsnappen aan deportatie door de nazi’s en de dood. Wegens erkenning van hun bijdrage aan het ondergronds verzet zaten Indonesische studenten op de eretribune bij het eerste bevrijdingsfeest op 8 mei 1945 op de Dam in Amsterdam. Ook werd de Indonesische student Soegondo Setiadjit als hun vertegenwoordiger nog uitgenodigd als spreker bij dit bevrijdingsfeest op 8 mei 1945 op de Dam. Enkele maanden later na de proclamatie voor onafhankelijkheid op 17 augustus 1945 door Sukarno en Hatta was de genegenheid voor deze Indonesische studenten direct bekoeld. Alle contacten met Indonesiërs uit het ondergrondse verzet in Nederland tijdens de Duitse bezetting werden toen verbroken.

Heel ander verhaal van haar andere opa Libert Hol.

In februari 1940 vertrokken mijn ouders naar het toenmalige Nederlands Indië. Daarvoor moesten zij vanuit Dordrecht met hun dochtertje van 1,5 jaar ’s nachts per trein met geblindeerde ramen naar Genua rijden. De trein reed ‘s nachts om geen doelwit voor Duitse bommenwerpers te worden. Via het Kanaal konden geen passagiersschepen meer varen omdat de oorlog tussen Engeland en Nazi-Duitsland al begonnen was en het daar onveilig was door Duitse onderzeeboten.
Vader wilde altijd graag meer van de wereld zien en greep zijn kans toen hij als boekhouder kon gaan werken op een kantoor van de Overzeesche Gas en Electriciteits Maatschappij (OGEM) in Medan op Sumatra. Moeder had enorme heimwee en viel binnen een jaar ruim 11 kilo af. Alles was anders: het klimaat, het eten, de taal en de gewoonten. Toen een paar maanden later op 10 mei 1940 ook nog Rotterdam gebombardeerd werd door de Duitsers voelde zij het gemis van haar familie des te sterker.
Ondertussen luisterden zij ’s avonds gespannen naar de ontwikkelingen in bezet Nederland via de radio.

Japan breidt zijn imperium onder keizer Hirohito verder uit

Bijna twee jaar later, op 7 december 1941, volgde de verrassingsaanval door Japan op de Amerikaanse marinehaven Pearl Harbor op Hawaï in de Stille Oceaan. Deze oorlog was zorgvuldig voorbereid. Al sinds enige jaren werden Japanse passagiersschepen door de Japanse marine in beslag genomen en omgebouwd tot oorlogsschepen voor transport van grote groepen soldaten en oorlogsmaterieel. Zelfs eenpersoons vliegtuigjes met afneembare vleugels werden diep in het ruim vervoerd om als toekomstige kamikazevliegtuigjes te kunnen gebruiken. Terwijl Japan formeel onderhandelde met de V.S. voor ‘een niet aanvalsverdrag’ was alvast in het diepste geheim een enorme oorlogsvloot met kruisers, vliegdekschepen, torpedobootjagers en onderzeeboten via Alaska gevaren en moest daar wachten tot de keizer Hirohito, zoals ook bij alle voorgaande oorlogen, het sein gaf om naar Hawaï te varen. Op 7 december bereikten de Jappen Hawaï en bombardeerden de Amerikaanse marinehaven in Pearl Harbor met een ongekend verwoestend effect. Met die zogenaamde onderhandelingen voor een ‘niet aanvalsverdrag’ met de V.S. strooide Japan met succes zand in de Amerikaanse ogen….

Oorlogsdreiging in Nederlands Indië

Meteen, op 10 december 1941 verklaarde Nederland ook de oorlog aan Japan. Hirohito en zijn immense leger kon nu makkelijk richting Nederlands-Indië optrekken voor verovering. Korea, Mantsjoerije en grote delen van China waren de Jappen al vanaf 1931 bezig te veroveren.
Nederlands-Indië kondigde direct de mobilisatie af. Ook Nederlandse burgers moesten nu dagelijks na hun werk naar de kazernes van het Koninklijk Nederlands Indische Leger (de KNIL) om te trainen in oorlogvoering. Zo ook mijn vader, die toen iedere dag na kantoortijd naar de kazerne moest om allerlei militaire vaardigheden te beoefenen en wacht te lopen tot laat in de avond. Totdat het noodlot toesloeg…